Rights Radar : Yemen'de 20 şehri kapsayan bin 352 kontrol noktasında yolculara yönelik 13 bin 574 ihlali izledik; bu ihlallerde 721 ölüm, bin 231 yaralanma ve 3 bin 658 kaçırılma, kaybolma ve işkence vakası yaşandı.

Hollanda/Amsterdam merkezli Rights Radar for Human Rights, BM'nin Yemen Özel Temsilcisi Hans Grundberg’den Yemen'deki savaşın taraflarına, şehirler arasında seyahat eden yolculara yönelik çatışma bölgelerinde yer alan kontrol noktalarındaki geçişlerinde ihlalleri durdurmaları için daha fazla baskı kurma çağrısında bulundu.

Rights Radar gözlemcileri tarafından hazırlanan Şubat 2014'ten Aralık 2021'e kadar uzanan rapora göre, çatışmanın tarafları tarafından yolculara, araç sürücülerine ve yoldan geçenlere karşı işlenen ihlallerin toplam sayısı 13.574 vaka olup, bu ihlaller kapsamındaki dönemde 20 Yemen vilayetinin  1.352 kontrol noktası  noktasında meydana geldi.

İhlaller, öldürme, yaralama, fiziksel saldırı, adam kaçırma, zorla kaybetme ve işkenceye ek olarak yağmalama, haraç alma, mülke zarar verme, hareketi kısıtlamanın yanı sıra insani yardımları engelleme ve yağmalamasını kapsıyor.

Gözlemlenen rakamlar, 721 cinayet, 1.231 yaralanma ve fiziksel saldırı işlendiğini ve 3.658 adam kaçırma, kaybetme ve işkence vakasına ek olarak, 1.401 yağma, vergi ve harç ücreti koyma ve özel mülke zarar verme vakasına ek olarak, 6.253 seyahat ve hareketi kısıtlama vakası ve 310  insani yardımın engellenmesi ve yağmalanması vakası  işlendiğini gösteriyor.

Ayrıntılara göre El-Bayda ili, çatışmanın tarafları tarafından oluşturulan kontrol noktalarından en çok etkilenen Yemen vilayetleri listesinin başında yer alıyor. Çatışmanın tarafları tarafından 2521 ihlal vakası işlendi. Bunlar, 94 öldürme, 119 yaralama ve fiziksel saldırı, 915 adam kaçırma, kaybetme ve işkence, 180 yağma, yasa dışı toplama ve araçlara zarar verme, 1209 seyahat ve hareket özgürlüğünün kısıtlanması ve 4 insani yardımların engellenmesi vakası olarak kaydedildi.

El Beyda’yı 1.580 ihlalle Taiz kenti izledi. İhlaller 117 öldürme, 186 yaralama ve fiziksel saldırı, 377 adam kaçırma, kaybetme ve işkence, 154 araçlara zarar verme, yağma, eşyalara el koyma, harç ücreti dayatma, 715 seyahat ve hareket özgürlüğünün kısıtlanması  31 insani yardımların yağma ve dağıtımının engellenmesi şeklinde gerçekleşti.

Ardından Saada kenti 1313 ihlalle Taiz’i takip etti. Buradaki ihlallerde 16 öldürme vakası, 40 yaralama, 446 kaçırma, zorla kaybetme ve işkence vakası, 190 yağma, mülke zarar verme ve 4 insani yardımların yağmalanması ve dağıtımının engellenmesi vakası işlendi.

İbb vilayeti 1.288 ihlalle dördüncü sırada yer aldı. Bunların arasında 102 öldürme, 97 yaralama ve fiziksel saldırı, 283 adam kaçırma, zorla kaybetme ve yeni kontrol noktalarını ve kontrol noktalarını geçerken sivillerin maruz kaldığı işkence, ayrıca 603 hareket kısıtlaması ve 58 yağma ve yardımlara el konulması vakası yer aldı.

Ardından 1.144 ihlalle geçici başkent Aden geldi. Buna göre; 77 cinayet, 168 yaralanma, 308 adam kaçırma, kaybolma ve işkence, 122 yağma, harç ücreti ve araç imha vakası, 465 hareket ve hareketi kısıtlama ve 4 insani yardımların yağmalanması ve el koyması vakası tespit edildi.

Dhamar vilayeti 867 ihlalle altıncı sırada yer alıyor. Bu ihlaller 20 cinayet, 42 yaralama ve fiziksel saldırı, 296 adam kaçırma, kaybolma ve işkence ve 86 yağma, telif hakkı ve ulaşım araçlarına zarar verme,  413 hareket özgürlüğünün kısıtlanması 10 insani yardımların engellenmesi ve yağma vakası arasında değişiyor.

Ardından 718 ihlalle Hudeyde vilayeti geliyor. İhlaller 19 öldürme, 86 yaralama, 128 adam kaçırma, kaybetme ve işkence, 297 hareket ve hareket özgürlüğüne kısıtlama, 121 yağma, yasa dışı toplama ve araç imha etme ve 67 insani yardımın engellenmesi ve müsadere vakası şeklinde gerçekleşti.

Lahic vilayeti 585 ihlalle sekizinci sırada yer aldı. İhlaller 53 öldürme vakası, 76 yaralanma vakası, 154 adam kaçırma, kaybolma ve işkence vakası, 52 yağma, telif ücreti alma ve çeşitli ulaşım araçlarına zarar verme vakası ve 246 seyahat ve hareket özgürlüğünün kısıtlanması vakası, 4'ü insani yardımlara el koyma ve engellenmesi vakası olarak kaydedildi.

Ardından 494 ihlalle başkent Sana geldi. Sana’da  23'ü öldürme, 24'ü yaralama, 91'i adam kaçırma, kaybolma ve işkence, 106'sı yağma, toplama ve ulaşım araçlarına zarar verme 199 hareket özgürlüğü kısıtlaması ve 54  insani yardımların engellenmesi ve yağmalanması vakası işlendi.

Dali kenti kontrol noktalarında yolcu, araç sürücüleri ve yayalara yönelik 412 kontrol noktası ihlali ile listede onuncu sırada yer aldı. Bunlardan 37'si öldürme, 55'i yaralama, 68'i adam kaçırma, 35'i yağma, toplama ve ulaşım araçlarına zarar verme, 215'i hareket özgürlüğünün kısıtlanması ve 2 insani yardımların yağmalanması ve engellenmesi vakası tespit edildi.

Geçiş ve hareket hakkının ihlalinden sorumlu taraflarla ilgili istatistiklerde, 59’u çocuk, 26’sı kadın ve 42’si yaşlı olmak üzere 553 yolcunun öldürülmesinden sorumlu olan Husi grubunu ilk sırada yer alıyor.  Silahlı Husi grubu ve eski müttefiki Ali Salih tarafından Yemen'in 19 vilayetinde kurulan ve bir kısmı halihazırda geri çekilmiş olan  kontrol noktalarından geçerken 119'u çocuk, 67 kadın ve 40 yaşlı olmak üzere 904 kişi yaralandı.

Husi grubu ve o dönemde müttefiki olan eski Cumhurbaşkanı Ali Abdullah Salih tarafından kurulan kontrol noktası ve toplama noktası sayısı, ekibin ulaşamadığı 766 kontrol noktasına ek olarak 1.141 arama noktası ve kontrol noktasına ulaştı. Bu arama noktaları güneyde başkent Sana ile geçici başkent Aden'i, güneybatıda Hudeyde ve Raymah ile  kuzeyde (Amran, El-Cevf, Saada) birbirine bağlayan asfalt hatlar boyunca yer almaktadır.

Husi grubu ve müttefiki Ali Abdullah Salih'in noktalarında öldürülenlerin sayısı 33'ü çocuk, 16'sı kadın ve 25'i yaşlı olmak üzere 385'e, 59'u çocuk, 35'i kadın 21’i yaşlı olmak üzere 479 yaralıya ulaştı.

Adam kaçırma, gözaltı ve zorla kaybetme kurbanlarına gelince, örgütün ekibi, Hadramevt hariç, raporda yer alan tüm vilayetlerde Husi kontrol noktalarında ve arama noktalarında yolcuların, ulaşım araçlarının sürücülerinin ve yoldan geçenlerin kaçırıldığı ve gözaltına alındığı 2.901 vakayı belgeledi.

Kaçırılanlar ve gözaltına alınanlar arasında, çoğu Marib'e giden Dhamar El-Bayda yolunda dağılmış noktalardan kaçırılan 135 çocuk, 86 kadın ve 108 yaşlı da bulunuyor.

Husi grubuna ait arama noktaları ve kontrol noktaları personeli, 130 ulaşım aracını tamamen ve 218'i kısmen imha etti ve 482'sini yağmaladı, 25 yük mala el koydu ve 65 para yağma ve 203 kişisel eşya yağma vakası işledi.

Ekip ayrıca, Husi grubunun 4.231 yolcunun seyahat etmesini engellediğini ve yüzlerce aileyi hükümetin kontrolündeki bölgelerdeki akrabalarını düzenli ziyaretleri sırasında gözaltına aldığını doğruladı.

Örgütün ekibi kesin kanıtlarla, Husi arama noktalarının ve kontrol noktalarının 16 Yemen vilayetinde 289 yardım ve insani yardım konvoyunun gözaltına alınmasına karıştığını ispatladı.

Örgüt ekibi tarafından belgelenen rakamlar ve istatistikler, Husi grubunun arama ve kontrol noktaları aracılığıyla, gıda maddeleri yüklü 160 sevkiyat ve böbrek ve kanser hastaları için tıbbi yardım, çözeltiler ve aşılar içeren diğer 38 sevkiyat dahil olmak üzere 260 yardım konvoyunu yağmaladığını ve el koyduğunu gösteriyor.

Husilerin el koyduğu ve yağmaladığı tıbbi sevkiyatlarda  (kolera, dang humması, Covid-19) dahil olmak üzere bir dizi Yemen vilayetinde yaygın olan salgın hastalıklarla mücadele için ilaçlar bulunuyor. Husiler  ayrıca yerinden edilmiş kişiler için 24 barınak malzemesi sevkiyatı ve 38 petrol sevkiyatına el koydu.

Hükümet kontrolündeki bölgelerin ana giriş ve çıkışlarında konuşlandırılan Husi kontrol noktaları, 4’ü tıbbi 11’i gıda olmak üzere diğer 15 yardım  sevkiyatını uygun olmayan iklim koşullarında uzun süre alıkonulmaları ve depolanmaları veya ateşli silahlarla hedef alınmaları nedeniyle bozulmasına neden oldu.

İzlenen istatistiklere göre, devlet idaresi dışında kurtarılmış bölgelerde oluşturulan ve Milli Savunma ve İçişleri Bakanlığı'nın kontrolüne girmeyen askeri unsurlar, geçiş ve hareket hakkını ihlal etme sorumluluğu bakımından ikinci sırada yer aldı.

Söz konusu askeri unsurlar, Aden, Ebyen, Dali ve Lahic vilayetlerindeki sözde  Güney Geçiş Konseyi’nin güvenlik kuşağı güçlerine bağlı destek tugayları. Bunlara ek olarak, Hadramut ve Şebve eyaletlerindeki Seçkin Güçler’in yanı sıra batı kıyısında, Hudeyde'nin güneyinde ve Taiz'in batısında BAE destekli güçler olan Devler Tugayları ve sözde Ebu Abbas Tugayları’na ek olarak Cumhuriyet Muhafızları ve Ulusal Direniş tugayları.

Rights Radar ekibi, söz konusu oluşumların ana yollar ve kontrol alanlarına giden hatlar boyunca oluşturdukları 102 kontrol noktası ve kontrol noktası aracılığıyla yolculara, araç sürücülerine ve yoldan geçenlere karşı 1851 ihlalin işlenmesinde bu oluşumların parmağı olduğunu kanıtladı. Geçici başkent Aden'in girişlerinde konuşlanmış noktalar ile Lahic ve Taiz vilayetlerini birbirine bağlayan asfalt hat üzerinde serpiştirilmiş bazı noktalar bunların arasında en öne çıkıyor.  Ayrıca Yemen'in kuzeyini güneyine bağlayan ana hattın yanı sıra Dali vilayetinden geçiyor.

İhlallerin çoğu (Lahic ve Aden) vilayetlerinde yoğunlaştı.4'ü çocuk, 6'sı kadın ve 2'si yaşlı olmak üzere toplam 78 vaka bulunurken, yaralananların sayısı 17'si kadın, 4'ü çocuk ve 3'ü yaşlı olmak üzere 121'e ulaştı.

Bu kapsamda izlenen ihlallere göre; yasadışı oluşumlar, 19'u yaşlı, 20'si çocuk ve 5'i kadın olmak üzere 25'i işkenceye maruz kalan 666 sivilin kaçırılmasından ve gözaltına alınmasından sorumludur.

Yolcu ve araç sürücülerine yönelik 72 yağma ve soygun olayı tespit edildi. Yolculara yönelik 29 para ve nakit yağma vakası, 12 yük ve mal yağma vakası ve 31 kişisel eşyalara el konulması vakasının yanı sıra yasa dışı vergi ve telif ücretleri dayatıldı.

Ekip, 102 kontrol noktası ve güvenlik bariyeri oluşturarak ve 764 yolcunun kendi kontrolü altındaki güney vilayetlerine ve bazı kuzey bölgelerine girişini engelleyerek, bu oluşumların hükümet kontrolündeki bölgelerde 866 hareket ve hareket özgürlüğünün kısıtlanması vakasından sorumlu olduğunu tespit etti.

Üçüncü sırada, arama noktalarında ve kontrol noktalarında 458 ihlalle Arap Yarımadası'ndaki El Kaide veya IŞİD ile bağlantılı aşırılık yanlısı örgütler yer aldı. Bu örgütler gerek kendi kontrollerindeki arama noktalarına gerekse başkalarına ait noktalara yönelik saldırılarda çok sayıda masum kişi yaşamını yitirdi.

Bu aşırılık yanlısı örgütler 15'i çocuk, 2'si kadın ve 3'ü yaşlı olmak üzere 58 yolcu ve bir araç sürücüsünün ölümünden sorumlu. Bu ihlallerde  27'si çocuk, 4'ü kadın ve 4'ü yaşlı olmak üzere 181 kişi de yaralandı. Ekip ayrıca bu grupların kontrol noktalarından ve kontrol noktalarından geçerken yolcuların kaçırıldığı yalnızca 4 vaka kaydetti.

Hadramevt, Şebve, Ebyen El Beyda gibi kontrolleri altındaki bölgelerde 132 seyahat yasağı vakası dahil olmak üzere 51 kontrol noktasında ve aşırılık yanlısı örgütlerin kontrol noktalarında 183 hareket ve hareket özgürlüğünün kısıtlanması vakası izlendi.

Dördüncü sırada meşru hükümet, kontrol noktalarından ve kontrol noktalarından geçerken yolcuların ve araç sürücülerinin haklarını ihlal edenler listesine dahil edildi.  Başta Taiz, Dali, Hadramevet, Aden, Şebve ve Marib olmak üzere 11 Yemen vilayetindeki 369 ihlalden hükümet güvenlik ve askeri güçlerinin sorumluluğu bulunuyor.

Bu kontrol noktalarında ölü sayısı 2 çocuk ve 2 yaşlı 30'a dayanırken, 5 çocuk 3 kadın 20 yaralıya ulaştı. Hükümet güvenlik noktalarından ve kontrol noktalarından 3'ü çocuk, 4'ü kadın ve 3'ü yaşlı olmak üzere 87 yolcu kaçırıldı. Kaçırılanlardan 9'u çeşitli dönemlerde zorla kaybetmeye, 4'ü ise psikolojik ve fiziksel işkenceye maruz kaldı.

Ekip ayrıca, hükümet güçlerinin 58 kontrol noktasında  yolculara, araç sahiplerine ve sürücülerine karşı uyguladığı 191 hareket özgürlüğü kısıtlaması vakasını kaydetti.

Hükümet güçleri 10'u çocuk, 7'si kadın ve 4'ü yaşlı olmak üzere 133 yolcunun kendi kontrolleri altındaki bölgelere veya tam tersi ulaşmasını engelledi.  Ayrıca 2 tıbbi ve gıda yardımı ile yüklü 7 yardım konvoyunun gelişini engelledi, 5'ine el konuldu ve iki konvoy imha edildi.

Raporun (Ölüm Noktaları) özel nitelikteki raporlardan biri olduğu ve hazırlık ekibinin, olayların ve olguların sıralı anlatımı ile olayların grafik analizinin bir kombinasyonuna dayanan önceki benzer raporlarda izlenen aynı sayılar ve istatistikler metodolojiyi benimsediği unutulmamalıdır.

Tüm bu veriler Yemen'in 20 vilayetinde bulunan bir saha araştırma ekibi tarafından toplanan veriler, bilgiler ve günlük gözlemlere dayanmaktadır.

İlk aşamada örgüt, saha izleme ekipleri, şikayet kabul departmanı, yardım hattı ve özel arşiv ile Yemen'deki çatışmanın tüm taraflarına ait kontrol noktalarında ve güvenlik kontrol noktalarında sivil mağdurlara yönelik yaklaşık 15.000 ihlale ilişkin veri ve bilgi toplamayı başardı.

İkinci aşamada, kuruluşun araştırma ve inceleme ekibi, hedeflenen vilayetlerin çoğunu kapsayan bir dizi saha gezisi gerçekleştirdi ve bu geziler sırasında yaklaşık 1.200 olayı tespit edip doğrulayabildi.

Üçüncü aşamada, analiz ve sınıflandırma ekibi, araştırma ve soruşturma ekibi tarafından ihlal mağdurlarıyla yapılan 254 kayıtlı görüşmeyi, mağdurların aileleri ve yakınlarıyla yapılan 195 görüşmeyi, olayların tanıklarıyla yapılan 440 görüşmeyi ve 32 adet benzer görüşme kayıt altına alındı. İlgili alanlardaki uzmanlarla 32 benzer görüşme kaydedildi.

Ayrıca çeşitlilik gösteren 889 kimlik belgesine (ölüm belgeleri, sabıka kaydı, sağlık raporları, kimlik tespiti, miras tespiti kararları, ilgili makamlara sunulan raporlar) ek olarak, ekip üyelerinin olay yeri incelemesine ilişkin yazılan olayların etkileri hasarı ve can kayıpları konusundaki 196 gözlem ve değerlendirmeleri yer alıyor.

Rights Radar ekibi, çatışmanın taraflarını savaş ile ilgili olarak sivilleri çatışma belasından koruyan, İnsani yardımın gelişi için güvenli geçitler oluşturmak ve silahlı çatışmalarda ablukayı ve açlığı silah olarak kullanmamak. Uluslararası yasalara, anlaşmalara ve sözleşmelere uymaya çağıran bir dizi tavsiyede bulundu.

İnsan hakları örgütü ayrıca karayolu ağını, ana ve tali hatların, hava, kara ve deniz limanlarının tarafsız hale getirilmesinin yanı sıra, sivil halkın tüm grup ve kesimlerine hizmet eden ve doğal ihtiyaçlarını etkileyen kamu tesis ve araçları kapsamına girdiği için, hareket ve ulaşımı kesintiye uğratmama ve engellememesi çağrısında bulundu.

Örgüt, toplama noktaları ve yeni gümrük çıkışları da dahil olmak üzere (yasa dışı) kontrol noktalarını ve bariyerleri tüm yollardan, ana ve tali caddelerden ve başkentlere, şehirlere ve yerleşim bölgelerine girişlerden herhangi bir kısıtlama veya koşul olmaksızın süratle kaldırmalarını istedi.

Rihgts Radar ayrıca, (yasal) kontrol noktalarının ve güvenlik noktalarının performansını gözden geçirmenin yanı sıra yolcuların güvenlik ve emniyetinin sağlanması, mallarının korunması, kaçakçılıkla mücadelede ve suçun azaltılması gibi yasal görev ve işlevlerine bağlı kalmasının sağlanması talebinde bulundu.

Öte yandan yolculara karşı ihlallerde bulunduğu kanıtlanan, kontrol noktalarının güvenlik ve askeri bariyerlerin (yasal ve yasa dışı) tüm komutanlarını ve askerlerini adalete teslim etme ve mağdurların maruz kaldığı tüm zarar ve kayıplar için adil bir tazminat sağlaması istendi.